Ποιότητα του εδάφους: Βασική για τη διατήρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος

Γράφει ο

Δρ. Ελευθέριος Ευαγγέλου

Γεωπόνος / Εδαφολόγος

Εντεταλμένος Ερευνητής

Ινστιτούτο Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών

Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «Δήμητρα»

Το έδαφος είναι ένας μη ανανεώσιμος φυσικός πόρος κρίσιμος για τη βιωσιμότητα κάθε χερσαίου οικοσυστήματος. Αποτελεί, ένα από τα βασικά συστατικά της βιόσφαιρας, που καθορίζει εκτός από την παραγωγή τροφής, ξυλείας και ινών, τη διατήρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.

Η πίεση που δέχονται οι εδαφικοί πόροι ως αποτέλεσμα της προσπάθειας αύξησης της παραγωγής αγροτικών προϊόντων, σε συνδυασμό με τη συνεχή μείωση των εκτάσεων παραγωγικών εδαφών λόγω παραγόντων όπως η αστικοποίηση, η υπερβόσκηση, η ερημοποίηση, η διάβρωση και η αλκαλίωση θέτουν σε κίνδυνο την εκπλήρωση των βασικών λειτουργιών που επιτελεί το εδαφικό σύστημα, απειλώντας τη βιωσιμότητα της ίδιας της γεωργίας. Η έννοια της «ποιότητας του εδάφους» που εξετάζει την ικανότητα ενός εδάφους να επιτελεί τις βασικές λειτουργίες της παραγωγικότητας, της προστασίας του περιβάλλοντος και της συντήρησης της υγείας των φυτών, των ζώων και του ανθρώπου, εμφανίζεται ως ένας από τους πρωταρχικούς δείκτες της βιωσιμότητας των διαχειριστικών πρακτικών που εφαρμόζονται στις γαίες. Η ποιότητα του εδάφους αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των στρατηγικών για την υιοθέτηση διαχειριστικών πρακτικών προστασίας και την εκπλήρωση των βασικών στόχων της αειφόρου γεωργίας και για αυτό το λόγο η διατήρηση ή και η βελτίωση της ποιότητας του εδάφους θεωρείται ένας από τους δείκτες «κλειδιά» των βιώσιμων αγροτικών συστημάτων.

Η ποιότητα του εδάφους εξαρτάται από το σύνολο των φυσικών χημικών και βιολογικών εδαφικών ιδιοτήτων, που αποτυπώνονται μέσω των δεικτών της. Παρότι η ποιότητα του εδάφους φαίνεται ως απλή έννοια, ο καθορισμός της και, πολύ περισσότερο, η ποσοτικοποίηση/προσδιορισμός της, παρουσιάζουν δυσκολίες. Πολλοί ερευνητές πιστεύουν, ότι η έννοια της «ποιότητας» δεν είναι εφικτό να καθοριστεί για ένα τόσο περίπλοκο, δυναμικό και ποικίλο σύστημα όπως το έδαφος. Παρόλα αυτά, ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ερευνητών, θεωρεί την έννοια της ποιότητας του εδάφους ως κρίσιμη για τη βιωσιμότητα του ανθρώπου και του περιβάλλοντος καθώς αποτελεί μια ολιστική προσέγγιση εξέτασης των σχέσεων και λειτουργιών μεταξύ των βιολογικών, χημικών και φυσικών ιδιοτήτων του εδάφους, που κρίνεται επιβεβλημένη στο πλαίσιο της αειφορίας των χρήσεων γης και της διαχείρισης των μη ανανεώσιμων εδαφικών πόρων. Επιπλέον, η ενσωμάτωση της ποιότητας του εδάφους στις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία των εδαφικών πόρων, προσφέρει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, που συνδέει τις λειτουργίες του εδάφους και τις απειλές υποβάθμισης του, με την προοπτική της αειφoρίας των χρήσεων γης

Η διαχείριση κάθε αγροτικού εδάφους από τους γεωργούς θα πρέπει να στοχεύει στην  αύξηση της ποιότητας του εδάφους που θα επιφέρει και οικονομικά αποτελέσματα για τον παραγωγό.

Παρακάτω περιγράφονται 6 βασικοί στόχοι που θα πρέπει κάθε γεωργός να προσπαθεί να πετύχει προκειμένου να βελτιώσει την ποιότητα του εδάφους στα χωράφια του

1.     Αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους. Η οργανική ουσία του εδάφους θεωρείται από τους πιο αναγνωρίσιμους δείκτες ποιότητας του εδάφους, καθώς επηρεάζει πλήθος εδαφικών ιδιοτήτων και διεργασιών. Βελτιώνει ιδιότητες, όπως η συγκράτηση νερού και θρεπτικών, η ρυθμιστική ικανότητα και η μικροβιακή δραστηριότητα και ποικιλότητα, έχει σημαντικές επιπτώσεις στην παραγωγή τροφής, στην ποιότητα των νερών και του περιβάλλοντος Επιπλέον, δημιουργεί τις συνθήκες που ευνοούν την πλαστικότητα και ανεκτικότητα των εδαφών σε περιβαλλοντικές πιέσεις

2.     Αποτροπή της συμπίεσης του εδάφους. Η συμπίεση του εδάφους μπορεί να προκαλέσει πληθώρα προβλημάτων στον αγρό που σχετίζονται με τη λειτουργία των ριζών την κίνηση του νερού των αερισμό του εδάφους κ.α. Είναι πολύ πιο εύκολο να την εμποδίσεις παρά να την διορθώσεις όταν έχει πραγματοποιηθεί, ιδίως στα βαθύτερα στρώματα του εδάφους.

3.     Αποφυγή της άροσης όπου αυτό είναι δυνατόν. Η άροση του εδάφους προκαλεί καταστροφή της δομής και των συσσωματωμάτων του, ενώ παράλληλα αυξάνει την οξείδωση του οργανικού άνθρακα της οργανικής ουσίας των εδαφών. Μειώνει τη βιολογική δραστηριότητα και αποτελεί ένα βασικό παράγοντα της συμπίεσης των εδαφών

4.     Αποδοτική διαχείριση των θρεπτικών στοιχείων /λιπασμάτων. Σε ένα υγειές έδαφος τα θρεπτικά στοιχεία ανακυκλώνονται πιο αποτελεσματικά με την αύξηση της βιολογικής δραστηριότητας, και την καλύτερη ανάπτυξη των ριζών, την αυξημένη διαθεσιμότητα υγρασίας όπου τα φυτά είναι πιο υγιή και μπορούν να ανταγωνιστούν καλύτερα τα ζιζάνια, τα παράσιτα και τις ασθένειες

5.     Κάλυψη του εδάφους με φυτά /οργανικά υλικά. Η κάλυψη του εδάφους με φυτά όπως οι καλλιέργειες κάλυψης (cover crops), ή με υπολείμματα καλλιέργειας, προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση, διατηρεί την υγρασία τού εδάφους, προωθεί τη βιολογική δραστηριότητα καθώς οι μικροοργανισμοί που εκτελούν όλες τις απαραίτητες για τη λειτουργία του εδάφους διεργασίες τρέφονται από τις εκκρίσεις των ζωντανών ριζών.

6.     Αμειψισπορά. Η εναλλαγή καλλιέργειών στον ίδιο αγρό συμβάλει σημαντικά στην αύξηση της ποιότητας του εδάφους καθώς αυξάνει την ποικιλότητα των μικροοργανισμών που λειτουργούν στο εδάφους οι οποίοι τρέφονται από τις εκκρίσεις των ριζών διαφορετικών ειδών καλλιεργούμενων φυτών.

Οι παραπάνω βασικές κατηγορίες διαχειριστικών πρακτικών που μπορούν να επηρεάσουν θετικά τη ποιότητα τού εδάφους, μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για μια αειφορική γεωργική παραγωγή με οικονομικά και περιβαλλοντικά αποτελέσματα.

Φυσικά κάθε αγρός έχει τις ιδιαιτερότητες του και κάθε σύστημα διαχείρισης που ακολουθεί ο κάθε παραγωγός μπορεί σε μεγαλύτερο η μικρότερο βαθμό να ενσωματώσει κάποιες από τις παραπάνω πρακτικές.

Ο κάθε παραγωγός θα πρέπει να δώσει στο έδαφος την σημασία που του αξίζει, καθώς αποτελεί το βασικό πόρο για την οικονομική του δραστηριότητα, και πρέπει να γίνει κατανοητό ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης της ποιότητας του εδάφους με τις γνώσεις που έχουν αποκτηθεί και είναι πλέον διαθέσιμες για αυτούς που θα αποφασίσουν να τις αναζητήσουν.

Το σύνολο των φυσικών χημικών και βιολογικών ιδιοτήτων του εδάφους επηρεάζει σημαντικά την παραγωγικότητα του εδάφους  και εν τέλει την οικονομική  βιωσιμότητα.

Πηγή άρθρου και εικόνων: https://greenagenda.gr/