Ο σημαντικός ρόλος του Δάσους στην Κλιματική κρίση

Της Θέκλας Τσιτσώνη*

Η σημερινή ημέρα είναι μια ημέρα ενημέρωσης και υπενθύμισης στους λαούς για την μεγάλη προσφορά των Δασών σε υλικά και άυλα αγαθά και την ανάγκη προστασίας τους. Η ημέρα αυτή, που ημερολογιακά είναι η πρώτη ημέρα της Άνοιξης επιλέχθηκε ως σύμβολο ανανέωσης και ελπίδας για το μέλλον και ανακηρύχτηκε Παγκόσμια ημέρα Δασών από το 1971.

Η χώρα μας είναι ορεινή αφού το 65% της έκτασής της ανήκει στη λοφώδη, ορεινή και αλπική ζώνη. Όπου και αν ρίξει κάποιος το βλέμμα  του αυτό θα σταματήσει σε κάποια ψηλή κορυφή. Ανεξάρτητα από το βαθμό κάλυψής τους με δάση, τα ελληνικά βουνά αποτελούν τοπία σπάνιας ομορφιάς αλλά και εξαιρετικά καταφύγια τόσο της χλωρίδας όσο και της πανίδας. Το Ελληνικό δάσος είναι ανεκτίμητης αξίας γενικά, γιατί εκτός του ότι αποτέλεσε και αποτελεί στήριγμα ζωής για τον ελληνικό πληθυσμό με τα παραγόμενα προϊόντα του (ξύλο, καρποί, ρετσίνι, βότανα, μέλι κλπ.), επίσης επιτελεί και ένα πλήθος άλλων λειτουργιών (προστατευτική, υδρολογική-υδρονομική, οικολογική, αισθητική κ.ά). Το Ελληνικό δάσος χαρακτηρίζεται από μια πολυλειτουργικότητα που συνδυάζει παραγωγή οικονομικών και προσφορά κοινωφελών αγαθών.

Οι κοινωφελείς επιδράσεις του δάσους αποκτούν με το χρόνο προβάδισμα έναντι του οικονομικού του ρόλου:

Η προστατευτική λειτουργία του Δάσους, αντιδιαβρωτική και  αντιπλημμυρική, συμβάλει  στην προστασία τόσο των δασικών εδαφών όσο και των πολύτιμων υποδομών και περιουσιών από την καταστροφή. Με την καταστροφή των δασών τα υδρολογικά δεδομένα αλλάζουν. Ακολουθούν πλημμύρες και χειμαρρικά φαινόμενα με συνέπεια πολύτιμες υποδομές και περιουσίες να καταστρέφονται. Μία δασική πυρκαγιά αυξάνει κατά 7 φορές τον κίνδυνο πλημμυρών, κατά 4 φορές τον κίνδυνο διάβρωσης του εδάφους και κατά 3 φορές τον κίνδυνο κατολισθήσεων, ενώ όλα αυτά συντελούν στην προέλαση της ερημοποίησης και βέβαια στην περαιτέρω επιτάχυνση της αύξησης της θερμοκρασίας. Ανθρώπινες ζωές κινδυνεύουν ή χάνονται και πολύτιμες πηγές νερού εξαφανίζονται ή αχρηστεύονται.

Η συμβολή του Δάσους στον υδρολογικό κύκλο, την υδατική οικονομία αλλά και τη βελτίωση της ποιότητας του νερού είναι καθοριστική και  έχει ήδη αρχίσει να απασχολεί τις περισσότερες χώρες.

Η οικολογική λειτουργία του Δάσους συντελεί στην προστασία του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζούμε και δραστηριοποιούμαστε. Προσφέρει καταφύγιο και τροφή σε όλους τους οργανισμούς που ζούνε σε αυτό. Χρησιμεύει ως καταφύγιο σωτηρίας ζώων και φυτών που τείνουν να εξαφανιστούν με την εντατικοποίηση της γεωργίας και λειτουργεί ως τράπεζα γονιδίων. Γενικά το δάσος αποτελεί τη σπονδυλική στήλη της οικολογικής ισορροπίας του φυσικού περιβάλλοντος και την κιβωτό βιοποικιλότητας του πλανήτη, μια σημαντική κληρονομιά για τις επερχόμενες γενεές.

Η επίδραση του δάσους στη βελτίωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα.  Η συνολική ετήσια παραγωγή του δάσους σε Ο₂ είναι δεκαπλάσια από οποιοδήποτε άλλο χερσαίο οικοσύστημα.

Ο κοινωνικός ρόλος του δάσους: αναψυχή: περιήγηση, περιβαλλοντική εκπαίδευση, παροχή πόρων στους παραδασόβιους πληθυσμούς, οπτικοί πόροι

Η αισθητική και αναψυχική επίδραση του είναι ανεκτίμητης αξίας για το σύγχρονο άνθρωπο, αφού σε στιγμές πνευματικής κόπωσης το δάσος αποτελεί το πολύτιμο ησυχαστήριό του.

Ο ρόλος του Δάσους στην Κλιματική κρίση

Βασική λειτουργία των δασών είναι η δέσμευση του διοξειδίου άνθρακα της ατμόσφαιρας μέσω της φωτοσύνθεσης που λαμβάνει χώρα στα φύλλα των δένδρων, και η αποθήκευση του άνθρακα με τη μορφή οργανικών ενώσεων στους ξυλώδεις ιστούς των δένδρων. Λόγω των μεγάλων διαστάσεων που μπορεί να αποκτήσουν τα δένδρα, αλλά και της μεγάλης διάρκειας ζωής τους, οι ποσότητες άνθρακα που μπορεί να συσσωρευτούν είναι τεράστιες και αποθηκεύονται για ιδιαίτερα μεγάλους χρόνους. Αυτές οι ποσότητες άνθρακα απομακρύνονται (αφαιρούνται) από την ατμόσφαιρα και με αυτόν τον τρόπο προκαλείται μείωση της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας, στο οποίο αποδίδεται κατά κύριο λόγο η υπερθέρμανση του πλανήτη. Δάσος μέσης παραγωγικότητας επιφάνειας  1 ha επεξεργάζεται 10-12 εκατομμύρια κ.μ αέρα για την πρόσληψη 4 τόνων CO₂.

Η Ελλάδα ως μεσογειακή χώρα πλήττεται από αρχαιοτάτων χρόνων από πυρκαγιές, οι οποίες αποτελούν μέρος των φυσικών διεργασιών των οικοσυστημάτων της. Η συχνότητα όμως και η έκταση των πυρκαγιών, που συνεχώς αυξάνονται, δημιουργούν τεράστια προβλήματα που θα επηρεάσουν την οικολογική ισορροπία της χώρας μας κάνοντας σύντομα αισθητή και την αλλαγή του κλίματος. Τα κύματα καύσωνα και οι περίοδοι ξηρασίας που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με τις αλλαγές στη χρήση γης, την εγκατάλειψη της υπαίθρου και την έλλειψη διαχείρισης των δασικών εκτάσεων, έχουν καταστήσει τα δάση πιο εύφλεκτα, οδηγώντας σε όλο και μεγαλύτερες και πιο ανεξέλεγκτες πυρκαγιές που φτάνουν και καταστρέφουν παρακείμενους οικισμούς και χωριά. Τα τελευταία χρόνια η χώρα μας μαστίζεται από Μέγα – Πυρκαγιές όπως η πυρκαγιά, στις 21 Αυγούστου 2023, στον Έβρο, στην οποία κάηκαν 935.000 στρέμματα, μεταξύ των οποίων και μέρος του Εθνικού Πάρκου της Δαδιάς και η Πυρκαγιά στη Βόρεια Εύβοια στις 3 Αυγούστου 2021 στην οποία κάηκαν 550.000 στρέμματα. Δημιουργείται έτσι με τις πυρκαγιές ένας “φαύλος κύκλος” καθώς τα δάση είναι τεράστιες αποθηκευτικές δεξαμενές άνθρακα και όταν καίγονται, μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα.  Σε έρευνα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών, έχει υπολογισθεί ότι αύξηση 0,5 βαθμών σε ειδικά ευαίσθητες περιοχές, όπως η Μεσόγειος, αυξάνει κατά 30 ημέρες τη διάρκεια των υψηλών θερμοκρασιών και κατά 5 τις ημέρες καύσωνα. Στο μεγαλύτερο μέρος τα καμένα μεσογειακά  δάση αναμένεται να αποκατασταθούν φυσικά, τα μεν πεύκα με σπόρους, τα δε πλατύφυλλα είδη (φυλλοβόλα και αείφυλλα) με παραβλάστηση. Πρόβλημα αποκατάστασης  δασικών οικοσυστημάτων μετά την πυρκαγιά δημιουργείται στη μαύρη Πεύκη και στην Ελάτη, είδη που δεν είναι προσαρμοσμένα στις πυρκαγιές, λόγω της ζώνης εξάπλωσής τους.  Η κατάλληλη διαχείριση των δασών, οι αναδασώσεις και η ανόρθωση των υποβαθμισμένων δασικών οικοσυστημάτων συμβάλλουν στην απομάκρυνση μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και κατ’ επέκταση αποτελούν σημαντικά εργαλεία για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.

Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι όλα τα προγράμματα ανάπτυξης θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα δάση της περιοχής, τα οποία με την κατάλληλη διαχείριση μπορούν να συμβάλλουν στην αειφόρο ανάπτυξη όχι μόνον σε τοπικό αλλά και σε εθνικό επίπεδο. Η δασοπονία είναι ένας επιστημονικός κλάδος με κοινωνικό πρόσωπο και θα πρέπει να αξιοποιηθεί όχι μόνο από τους πολιτικούς και τους παράγοντες της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και από τις τοπικές κοινωνίες. Θα πρέπει να δρομολογηθεί μια συνεργασία μεταξύ τους με στόχο την αειφόρο ανάπτυξη.

*Η Θέκλα Τσιτσώνη είναι Ομότιμη Καθηγήτρια Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ

Πηγή άρθρου και εικόνας: https://greenagenda.gr/