Η Ελλάδα σε αδιέξοδο στη διαχείριση αποβλήτων: Προκλήσεις, πρόστιμα και καθυστερήσεις

Μια απογοητευτική εικόνα αναδεικνύεται για την Ελλάδα στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων και της κυκλικής οικονομίας, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση παρακολούθησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής στα κράτη μέλη της Ε.Ε.

Παρά τα όποια βήματα προόδου έχουν καταγραφεί, η Ελλάδα εξακολουθεί να εμφανίζει σοβαρές καθυστερήσεις στην ανακύκλωση, την αξιοποίηση αποβλήτων και την επεξεργασία αστικών λυμάτων. Οι ελλείψεις αυτές δεν είναι απλώς θεωρητικές: από το 2014, η χώρα έχει επιβαρυνθεί με πρόστιμα άνω των 180 εκατ. ευρώ, εξαιτίας συστηματικών παραβιάσεων των ευρωπαϊκών κανόνων για τα απόβλητα και τα λύματα.

Επενδυτικό κενό και χαμηλές επιδόσεις

Η Επιτροπή επισημαίνει πως η Ελλάδα χρειάζεται πρόσθετες επενδύσεις ύψους περίπου 2,3 δισ. ευρώ ετησίως για να καλύψει τα υφιστάμενα κενά στη διαχείριση αποβλήτων, στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και στη διαχείριση υδάτων και ρύπανσης. Το συνολικό ποσό που απαιτείται για να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι ανέρχεται σε περίπου 5,3 δισ. ευρώ τον χρόνο, ποσό που αντιστοιχεί στο 1,12% του ΑΕΠ – ποσοστό αρκετά υψηλότερο από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο (0,77%).

Ανακύκλωση: Μακριά από τους στόχους

Η χώρα απέτυχε να πιάσει τον στόχο ανακύκλωσης του 50% των αστικών αποβλήτων έως το 2020 και δεν φαίνεται έτοιμη να ανταποκριθεί ούτε στους αντίστοιχους στόχους του 2025. Ο στόχος για ανακύκλωση του 55% των αστικών απορριμμάτων και του 65% των απορριμμάτων συσκευασίας θεωρείται ανέφικτος με τα σημερινά δεδομένα. Μάλιστα, η κυκλική επαναχρησιμοποίηση υλικών μειώθηκε από 6,3% το 2022 σε μόλις 5,2% το 2023, τη στιγμή που ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ανέρχεται στο 11,8%.

Ενδεικτικό της κατάστασης είναι το γεγονός ότι πολλά περιφερειακά σχέδια διαχείρισης αποβλήτων, απαραίτητα για την υλοποίηση της εθνικής στρατηγικής, βρίσκονται ακόμη σε καθυστέρηση. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην Αττική – την πολυπληθέστερη περιφέρεια της χώρας – η οποία εξακολουθεί να βασίζεται στη χωματερή της Φυλής, χωρίς κάποιον δημοσιοποιημένο σχεδιασμό για νέες υποδομές.

Αστικά λύματα και πρόστιμα

Αν και έχουν γίνει κάποιες κινήσεις για την αποτύπωση των αναγκών και την ιεράρχηση έργων, τα προβλήματα στη διαχείριση αστικών λυμάτων παραμένουν έντονα, ειδικά σε περιοχές όπως η Ανατολική Αττική. Η ανεπάρκεια υποδομών επεξεργασίας έχει οδηγήσει σε καταδικαστικές αποφάσεις του Δικαστηρίου της ΕΕ, με τη χώρα να πληρώνει πρόστιμα επί σειρά ετών.

Παράταση στόχων έως το 2030

Αντιλαμβανόμενη την αδυναμία συμμόρφωσης με τους περιβαλλοντικούς στόχους της επόμενης διετίας, η Ελλάδα ενημέρωσε επίσημα την Κομισιόν, στα τέλη του 2023, για την πρόθεσή της να μεταθέσει χρονικά την επίτευξη των στόχων ανακύκλωσης. Οι νέες προθεσμίες επεκτείνονται έως το 2030, με δεσμεύσεις για εφαρμογή μέτρων όπως:

• Κατάργηση των παράνομων χωματερών

• Ενίσχυση της διαλογής στην πηγή

• Δημιουργία δικτύων συλλογής βιοαποβλήτων

• Εισαγωγή συστημάτων επιστροφής συσκευασιών

Προβλήματα και ελλείψεις στο δίκτυο Natura

Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει ολοκληρώσει τυπικά το δίκτυο Natura 2000, η ουσιαστική εφαρμογή του παραμένει ελλιπής. Η Επιτροπή διαπιστώνει έλλειψη σαφών διαχειριστικών σχεδίων, ανεπαρκή δεδομένα για τους στόχους διατήρησης, καθώς και μειωμένα ποσοστά οικοτόπων σε καλή κατάσταση. Παρ’ όλα αυτά, η θεσμοθέτηση της Υπηρεσίας Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής αποτέλεσε ένα θετικό βήμα, δημιουργώντας ενιαίο φορέα διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών.

Φωτεινή εξαίρεση τα ύδατα κολύμβησης

Σε αντίθεση με τις δυσκολίες στην υπόλοιπη περιβαλλοντική πολιτική, τα νερά κολύμβησης στην Ελλάδα παρουσιάζουν υψηλή ποιότητα: το 95,8% χαρακτηρίζεται ως «εξαιρετικής ποιότητας», σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΕ, γεγονός που κατατάσσει τη χώρα ανάμεσα στις κορυφαίες στην Ευρώπη σε αυτόν τον δείκτη.